布宜諾斯艾利斯（Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su; Buenos Aires），正式的名是布宜諾斯艾利斯自治城市（西班牙: Ciudad Autónoma de Buenos Aires）是阿根廷(Argentina)的首都兼第一大城市，佇拉布拉他河(La Plata)的岸邊，布宜諾斯艾利斯的人口有305萬，都會區人口有1335萬，是拉丁美洲第三大的都會。
Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su (布宜諾斯艾利斯; Buenos Aires) tsìng-sik ê miâ sī Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su Tsū-tī Siânn-tshī (Se-pan-gâ-gí: Ciudad Autónoma de Buenos Aires) sī A-kin-tîng(阿根廷; Argentina) ê síu-too kiam tē-it tuā siânn-tshī, tī La-pòo La-thann-hô(拉布拉他河;La Plata) ê huānn-pinn. Buenos Aires ê jîn-kháu ū 305 bān, too-huē-khu jîn-kháu ū 1335 bān, sī Latin Bí-tsiu tē-sann tuā ê too-huē.
歷史[]
描述頭擺起造後的布宜諾斯艾利斯的畫圖。
Li̍k-sú
Biâu-su̍t thâu pái khí-tsō āu ê Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su uē-tôo.
起造[]
布宜諾斯艾利斯一開始佇1536年2月2日建城的時陣是號做Ciudad de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre.[1]，彼當陣佇彼得門多薩(Pedro de Mendoza)的領tshuā下，西班牙人共城設佇金仔日布宜諾斯艾利斯內底的聖Telmo區。
Khí-tsō
Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su tsi̍t khai-sí tī 1536 nî 2 gue̍h 2 ji̍t kiàn siânn ê sî-tsūn sī hō tsò Ciudad de Nuestra Señora Santa Maria2 del Buen Ayre.[1] Hit-tang-tsūn tī Pí-tik Bûn-to-sat(彼得門多薩; Pedro de Mendoza) ê niá-tshuā hā, Se-pan-gâ-lâng kā siânn siat tī kin-á-ji̍t Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su lāi-té ê Sìng-Telmo(聖Telmo; San Telmo) khu.
後來因為原住民的攻擊，1541年這個城hông放捒，到1580年新的城卡閣由胡安葛拉依(Juan de Garay)來建立，伊共遮號一個小名"Santísima Trinidad"，港口稱做"Puerto de Santa María de los Buenos Aires"。
Āu-lâi in-uī guân-tsū-bîn ê kong-kik, 1541 nî tsit-ê siânn hông pàng-sak. Kàu 1580 nî sin ê siânn khah koh îu Hoô-an Kat-la-i(胡安葛拉依; Juan de Garay) lâi kiàn-li̍p. I kā tsia hō tsi̍t-ê sió miâ "Santísima Trinidad"; káng-kháu tshing tsò "Puerto de Santa María de los Buenos Aires"
殖民時代[]
貿易是早期布宜諾斯艾利斯主要的依賴，受著海賊的攪擾，運輸的時間真長，成本嘛較懸，閣發展出走私活動，造成在地人的恨氣。
Si̍t-bîn sî-tāi
Bōo-i̍k sī tsá-kî Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su tsú-iàu ê i-lāi. Sīu tio̍h hái-tsha̍t ê kiáu-jiáu, ūn-su ê sî-kan tsin tn̂g, sîng-pún mā khah kuân, koh huat-tián tshut tsáu-su ua̍h-tāng, tsō-sîng tsāi-tē-lâng ê hūn-khì.
後來Carlos 3-sè減低貿易的限制，閣佇1700年代後期設Buenos Ayres做開放的港口，Carlos後來嘛共Virreinato del Perú分出一個以布宜諾斯艾利斯做首都的Virreinato del Río de la Plata來管理。
Āu-lâi Carlos 3-sè kiám-kē bōo-i̍k ê hān-tsè, koh tī 1700 nî-tāi āu-kî siat Buenos Ayres tsò khai-hòng ê káng-kháu. Carlos āu-lâi mā kā Virreinato del Perú hun tshut tsi̍t-ê í Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su tsò síu-tōo ê Virreinato del Río de la Plata lâi kuán-lí.
不列顛(Britain)入侵Río de la Plata的時陣，對布宜諾斯艾利斯有兩改的攻擊，到1806年，不列顛占領布宜諾斯艾利斯，毋過閣去予Santiago de Liniers對Montevideo領來的軍對拍敗，Santiago de Liniers嘛成做遮的新副王（virrey，殖民地的頭人），佇1807年再度戰贏不列顛。
Put-lia̍t-tian(不列顛; Britain) ji̍p-tshim Río de la Plata ê sî-tsūn, tuì Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su ū 2-kái ê kong-kik. Kàu 1806 nî, Put-lia̍t-tian tsiàm-niá Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su, m̄-koh koh khì hōo Santiago de Liniers tuì Montevideo niá lâi ê kun-tuī phah pāi. Santiago de Liniers mā tsiânn tsò tsia ê sin hù-ông (virrey, si̍t-bîn-tē ê thâu-lâng), tī 1807 nî tsài-tōo tsiàn iânn Put-lia̍t-tian.
佇1810年，五月革命發生，開始了阿根廷獨立戰爭，到1816年，正式宣布獨立。
Tī 1810 nî, Gōo-gue̍h Kik-bīng huat-sing, khái-sí liáu A-kin-tîng To̍k-li̍p Tsiàn-tsing. Kàu 1816 nî, tsìng-sik suan-pòo to̍k-li̍p.
現代[]
布宜諾斯艾利斯原本是布宜諾斯艾利斯省的府城，佇1853年到1860年期間，布宜諾斯艾利斯閣成做布宜諾斯艾利斯州的府城，1880年的時陣，國家首都的地位確定，市長是總統來指定，in的總統府號做Casa Rosada。
Hiān-tāi
Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su guân-pún sī Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su-síng ê hú-siânn, tī 1853 nî kàu 1860 nî kî-kan, Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su koh tsiânn tsò Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su-tsiu ê hú-siânn. 1880 nî ê sî-tsūn, kok-ka síu-tōo ê tē-uī khak-ting, tshī-tíunn sī tsóng-thóng lâi tsí-tīng. In-ê tsóng-thóng-hú hō tsò Casa Rosada.
19世紀後半的鐵路建社，增加了布宜諾斯艾利斯的經濟發展，遮的文化嘛真活顯，1908年開設的Teatro Colón是世界上好的劇場之一，佇20世紀的初期，布宜諾斯艾利斯建設了南美洲上早的地下鐵系統佮彼陣上懸的樓仔厝。
19 sè-kí âu puànn ê thih-lōo kiàn-siat, tsin-ka liáu Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su ê king-tsè huat-tián. Tsia-ê bûn-huà mā tsin ua̍h-hiánn, 1908 nî khai-siat ê Teatro Colón sī sè-kài siāng hó ê kio̍k-tîunn tsi it. Tī 20 sè-kí ê tshoo-kî, Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su kiàn-siat liáu Lâm Bí-tsiu siāng tsá ê tē-hā-thih hē-thóng kap hit-tsūn siāng kuân ê lâu-á-tshù.
佇1920年代，布宜諾斯艾利斯是歐洲，尤其西班牙佮義大利，或者是阿根廷其他省份佮附近國家人民的重要移民地點，到1930年代，佇城市的工業地區，發展出一寡在地人稱做villa miseria的散赤社裡，造成真濟社會問題，1945年到1980年期間，城市閣一擺快速楦大。
Tī 1920 nî-tāi, Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su sī Au-tsiu, îu-kî Se-pan-gâ kap Italia, hi̍k-tsiá sī Argentina kî-thann síng-hūn kap hū-kīn kok-ka jîn-bûn ê tiōng-iàu î-bîn tē-tiám. Kàu 1930 nî-tāi, tī siânn-tshī ê kang-gia̍p tē-khu, huat-tián tshut tsi̍t kuá tsāi-tē-lâng tshing tsò villa miseria ê sàn-tshiah siā-lí, tsō-sîng tsin tsē siā-huē būn-tê. 1945 nî kàu 1980 nî kî-kan, siânn-tshī koh tsi̍t pái khuài-sok hùn-tuā.
布宜諾斯艾利斯是Juan Perón佮伊的勢力Perón主義的據點，佇彼個時期，布宜諾斯艾利斯發生真濟政治事件，親像1945年佇Plaza de Mayo的遊行佮1955年海軍反對派發起的炸彈事件，後尾Juan Perón hōng推翻。
Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su sī Juan Perón kap i-ê sè-li̍k Perón-tsú-gī ê kì-tiám. Tī hit-ê sî-kî, Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su huat-sing tsin tsē tsìng-tī sū-kiānn, tshan-tshīunn 1945 nî tī Plaza de Mayo ê îu-hîng kap 1955 nî hái-kun huán-tuì-phài huat-khí ê tsà-tàn sū-kiānn. Āu-bué Juan Peron2 hōng thui-huan.
1970年代這個城市成做左派革命運動佮右派武裝勢力的戰場，1976年，Jorge Rafael Videla領tshuā的軍事勢力發動"腌臢戰爭" (Guerra Sucia)，造成三萬人的失蹤佮死亡。
1970 nî-tāi tsi̍t-ê siânn-tshī tsiânn tsò tsó-phài kik-bīng ūn-tōng kap īu-phài bú-tsng sè-li̍k ê tsiàn-tîunn. 1976 nî, Jorge Rafael Videla niá-tshuā ê kun-sū sè-li̍k huat-tōng "A-tsa Tsiàn-tsing" (Guerra Sucia), tsō-sîng 3 bān lâng ê sit-tsong kap sí-bông.
佇1982年佮1987年，教宗若望保祿二世(John Paul II)訪問了布宜諾斯艾利斯，1983年，民主恢復，1990年代，經濟嘛開始復興。
Tī 1982 nî kap 1987 nî, Kàu-tsong Jio̍k-bōng Pó-lo̍k Jī-sè(若望保祿二世; John Paul II) hóng-mn̄g liáu Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su. 1983 nî, bîn-tsú khue-ho̍k. 1990 nî-tāi, king-tsè mā khai-sí ho̍k-hing.
1993年的時陣，布宜諾斯艾利斯得著自治的地位，原來總統指定市長的制度嘛廢除，1996年12月30日，布宜諾斯艾利斯的市民頭一改選市長。
1993 nî ê sî-tsūn, Buenos Aires tit tio̍h tsū-tī ê tē-uī, guân-lâi tsóng-thóng tsí-tīng tshī-tíunn ê tsè-tōo mā huì-tû. 1996 nî 12 gue̍h 30 ji̍t, Buenos Aires ê tshī-bîn thâu tsi̍t kái suán tshī-tīunn.
地理[]
布宜諾斯艾利斯的東面佮東北面是La Plata河，南面佮東南面是Matanza河，佇西面，西南佮西北是以公路Avenida General Paz做城內佮Buenos Aires省的界線，這個城市大份攏屬佇Pampa平原地區。
Tē-lí == Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su ê tang-bīn kap tang-pak-bīn sī La Plata Hô; lâm-bīn kap tang-lâm-bīn sī Matanza Hô; tī sai-bīn, sai-lâm kap sai-pak sī í kong-lōo Avenida General Paz tsò siânn-lāi kap Buenos Aires Síng ê kài-suànn. Tsi̍t-ê siânn-tshī tuā-hūn lóng sio̍k tī Pampa pîng-guân tē-khu.
布宜諾斯艾利斯原來有一寡瀉湖佮小水道，為著排水的順利，大份的水道攏已經hōng水管化、水溝化，小份hōng添平。
Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su guân-lâi ū tsit kuá sià-ôo kap sió tsuí-tō. Uī-tio̍h pâi-tsuí ê sūn-lī, tuā-hūn ê tsuí-tō lóng í-king hōng tsuí-kóng-huà, tsuí-kau-huà; sió-hūn hōng thiân-pênn.
氣候[]
布宜諾斯艾利斯屬濕潤亞熱帶氣候，規年平均有17.2 °C 的溫度。
Khì-hāu
Pòo-gî-lo̍k-su Ngāi-lī-su siok sip-jūn A-Jia̍t-tāi khì-hāu. Kui nî pîng-kin ū 17.2 °C ê un-tōo
| Khì-hāu chu-liāu: Buenos Aires (1981 nî - 1990 nî) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Goe̍h-hūn | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Nî |
| Kì-lio̍k ko-un °C (°F) | 43.3 | 38.7 | 37.9 | 36.0 | 31.6 | 28.5 | 30.2 | 34.4 | 34 | 34 | 36.8 | 40.5 | 43.3 |
| Pêng-kin ko-un °C (°F) | 30.4 | 28.7 | 26.4 | 22.7 | 19.0 | 15.6 | 13.9 | 17.3 | 18.9 | 22.5 | 25.3 | 28.1 | 21.5 |
| Ji̍t pêng-kin °C (°F) | 25.1 | 23.7 | 21.4 | 17.7 | 14.3 | 11.2 | 10.9 | 12.7 | 14.2 | 17.7 | 20.6 | 23.2 | 17.2 |
| Pêng-kin kē-un °C (°F) | 20.4 | 19.4 | 17.0 | 13.7 | 10.3 | 7.6 | 7.4 | 8.9 | 9.9 | 13.0 | 15.9 | 18.4 | 12.9 |
| Kì-lio̍k kē-un °C (°F) | 5.9 | 4.2 | 2.8 | -2.3 | -4 | -5.3 | -5.4 | -4.0 | -2.4 | -2 | 1.6 | 3.7 | −5.4 |
| Kàng-chúi mm (in) | 121.6 | 122.6 | 153.9 | 106.9 | 92.1 | 50.0 | 52.9 | 63.2 | 77.7 | 139.3 | 131.2 | 103.2 | 1,214.6 |
| Source: Servicio Meteorológico Nacional[2] | |||||||||||||
參考資料[]
- 這篇文章是對河佬百科(Holopedia)的："Buenos Aires"改來的，原本文章的作者請看伊的編輯歷史。
- ↑ 1.0 1.1 Argentina: A Short History by Colin M. Lewis, Oneworld Publications, Oxford, 2002. ISBN 1-85168-300-3
- ↑ Características Climáticas Ciudad de Buenos Aires [2008-12].